بسم‌الله الرحمن الرحیم
خواهران و برادران فرهیخته‌ام در منزلت نمایندگی مردم در مجلس شورای اسلامی
سلام‌علیکم
این نامه را با نگرانی درباره آینده کشور می نویسم، آینده ای که امید است باتدبیر شما بهتر هدایت شود. شما که پیش از هرگونه تلاش، متهم شده اید که بر امور مجلس مسلط نیستید، هرچند می دانم که پیشینیان شما نیز چندان بر امور مسلط نبودند و آنچه بدان دل‌خوش داشتند تجربه اندوخته از حضور در مرور زمان بوده است؛ پس امید است که شما هوشیارانه بر امور خویش تسلط یابید. خود می‌دانید که در آغاز سفری چهارساله‌اید که ممکن است پایان یا تکرار نداشته باشد، پس اگر فرصت را درنیابید پس از چهار سال، غصه هایی گلوگیر خواهید داشت و کوله باری سنگین و تحمل‌ناپذیر.
نکته این است که منزلت شما بسیار مهم است. ازاین‌رو درصدد شدم که بدانم شما چه چیزهایی را باید بدانید و چه چیزهایی را بر شما روا یا لازم یا شایسته نیست که بدانید.
بر اساس تجربه ی بیش از سه دهه مطالعه و پژوهش و تدریس درباره آیین حکومت و حکمرانی و اداره، بر آن شدم تا به‌اختصار جزوه‌ای را برای هدیه به شما تهیه کنم.
متأسفانه این جزوه به‌روز افتتاح دور جدید مجلس نخواهد رسید، اما قول می‌دهم که برای تکمیل آن برنامه ریزی کنم.
ولی امروز، هم‌زمان با میلاد باسعادت حضرت ولی‌عصر (عج) بر آن شدم تا با نامه ای سرگشاده، بخشی از تعهد خود را به کشورم انجام دهم.
حاصل عمر دانشگاهی ام سه سخن بیش نیست:
ارزشیابی، بودجه‌بندی و اخلاق.
البته این هر سه معطوف به عدالت‌اند!
ابتدا از اخلاق می گویم که متأسفانه در کوچه و خیابان و رسانه و مجلس و دانشگاه و حوزه و اساساً در همه نهادها و ارکان حیات جمعی امروز ما مورد تهدید است؛ امروز کمتر کسی به اخلاق‌مداری بها می دهد، ولی شما اخلاق مدار باشید.
حزب شما، حمایتگر ورودتان به مجلس است، شما به حزب خود مدیون هستید، ولی پیش از آن و بیش از آن به خدای متعال مدیونید که دین شما به او با هیچ دینی قیاس پذیر نیست! و سپس به مردم شریف ایران مدیونید. پس از این، حزب و گروه حامی شما صاحب حق می‌شود. پس شما موظفید که ابتدا به امر خدا و سپس به مصالح ملت بیندیشید و پس از آن، منافع حزبی را در نظر آورید.
حزب شما از هر جناح که باشد، راست یا چپ یا مدعی میانه‌روی، ادعای خدمت به مردم را داشته و دارد، پس شما می توانید بی‌پروا، مرام‌نامه حزبی را به منافع مردم و تعهدات خود به ایشان معطوف نمایید و یک‌بار هم که شده، مجلس سیاسی را به منزلت مجلس علمی و اخلاقی رهنمون سازید.
خدمت به خدا چیزی نیست جز خدمت به مردم یا خلق خدا که او بی‌نیاز بوده، هست و خواهد بود و اگر خدمتی بخواهد، برای مخلوقات خویش است.
برخی از شما فاقد دانش کافی یا مناسب، برخی فاقد تجربه کافی یا متناسب و برخی فاقد هردواید، ولی امیدوارم فاقد تمایلات اولیه به عمل اخلاقی نباشید. عمل اخلاقی در آثار شما آنگاه تجلی می‌کند که در مواجهه با حوادث دشوار و مهلکه‌های تصمیم، سر خویش به خدا بسپارید و شجاعانه از منافع ملی دفاع کنید.
به شما توصیه می‌کنم که انگاره «ملت خردمند» و «مجلس خردمند» را بارها تعریف و بازتعریف کنید و مدنظر داشته باشید که خرد و اخلاق در مرام ما، هم‌ریشه و هم‌پایه و هم سنگ بوده، اصالت عمل عادلانه را یادآورند.
دوم، از بودجه می‌گویم، درحالی‌که سال هاست موردتوجه و بازنگری عالمانه نبوده است. سنت بودجه‌بندی از همان اوایل پیدایش در کشور ما تاکنون، هرگز مورد تأمل جدی واقع نشده؛ زیرا نمایندگان پیشین مجلس سواد یا دغدغه یا اهتمام جدی برای پرداختن بدان نداشته‌اند و ما امروز، فاقد نظریه پشتیبان بودجه‌ایم؛ یعنی ما نظریه‌ای نداریم که تخصیص عادلانه را معنا نماید و هدایتگر عمل ما در ساختار اداری کشور باشد.
هنوز پس از چندین دهه، بودجه ما به‌طور سنتی و بر اساس برآوردهای مبتنی بر روال گذشته یا حدس و گمان نادقیق از اهم برنامه‌های آینده تدوین می‌شود. هنوز هیچ‌گونه جدیتی در مفروض داشتن عدالت در برخورد با ضرورت‌ها و اولویت‌ها، رخدادهای غیرمنتظره، قومیت‌ها و محرومیت‌ها، حرفه‌ها و تخصص‌ها و اساساً اصالت عمل عادلانه اخلاقی در طراحی و تنظیم و تدوین بودجه، نداریم.
به شما توصیه می‌کنم که انگاره بودجه عدل و مجلس پاسخگو و بلکه حساب پس دهنده را بارها تعریف و بازتعریف کنید و مدنظر داشته باشید سفر چهارساله شما، بدون توجه به این دو دانش واژه مهم «بودجه و عدالت»، قرین کامیابی نخواهد شد.
سوم از ارزشیابی عملکرد می‌گویم که توجه به آن، پیش‌نیاز عمل اخلاقی در ساحت اداره کشور است؛ هم در امر تخصیص بودجه و هم در امر واگذاری مسئولیت‌هایی چون وزارت و صدارت بر امور مردم. اکنون‌که چندین دهه از حیات دولت نوین در ایران می‌گذرد، شما یا باید بر اساس دانش و تخصص آشکار و گواهی‌شده یا بر اساس تجربه و عملکرد عیان و ارزشیابی شده به تفویض امور و وظایف بپردازید.
از انتخاب مشاور و رئیس دفتر برای خود تا تائید وزیر برای دولت و رئیس‌جمهور و همچنین تائید اعتبار همکاران خود، باید به ارزشیابی عملکرد عیان و شفاف و آشکار و قابل دفاع افراد توجه کنید.
اگر نماینده‌ای ناشایسته را تائید نمایید، باید نگران او در مجلس باشید و اگر وزیری نامناسب را تائید کنید، باید خود را مسئول خطاهای او بدانید و اگر رئیس دفتر یا مشاور خود را نابجا انتخاب نمایید، احتمالاً در همه امور پیش رو، مستأصل و درمانده خواهید شد. در این صورت به لحاظ عدم‌کفایت یا صلاحیت تیم همراهتان، بیشترین دغدغه شما به‌جای خدمت به مردم، حفظ آبرو خواهد بود؛ تا حدی که به‌جای فهم و درک مسئولیت‌ها و وظایف خود، به تمرین نقش‌ها و بازی‌ها و تقلید صداها و حفظ جملات تصنعی خواهید پرداخت تا ناشایستگی‌تان آشکار نشود!
به شما توصیه می‌کنم که انگاره «ملت ارزشیاب» و «مجلس ارزشیابی شونده» را بارها تعریف و بازتعریف کنید و مدنظر داشته باشید که ملت شما را می‌نگرد و ارزشیابی می‌کند و به شما نمره می‌دهد؛ آن‌چنان‌که شما به نمایندگان پیشین و عملکرد خوب و بد آنان نگریسته‌اید و آن‌ها را ارزشیابی کرده‌اید.
اما آنچه شما نباید بدانید!
بر شما روا نیست که بدانید چگونه می‌توان حقوق نماینده مجلس را تعیین کرد مگر آنکه بخواهید آن مسیر را پاک‌سازی کنید؛ زیرا این حقوق هر چه باشد، باید توسط مراجعی غیر از شما تعیین شود و شایسته شما نیست که خودتان درباره مقدار آن اظهارنظر کنید؛ زیرا مجلسی که حقوق مادی خود را خودش به‌گزاف تعریف می‌کند، در انظار عامه مردم، چندان آبرومند جلوه نخواهد کرد.
بر شما روا نیست که بدانید که چگونه می‌توان از دستگاه‌های اجرایی موافقت اصولی یا امتیاز کسب کرد؛ مگر آنکه بخواهید آن مسیر را اصلاح کنید؛ زیرا شایسته شما نیست که در دوران مسئولیت نمایندگی مجلس، برای خود یا خانواده یا حزب یا دوستانتان، امتیازی اخذ کنید.
بر شما روا نیست که بدانید که چگونه می‌توان در مجادله پیروز شد، مگر آنکه بخواهید سفسطه گران را رسوا کنید؛ زیرا شایسته شما نیست که برای رسیدن به‌حق، راه باطل بپویید و برای پیروزی در مجادله، حیله‌گری کنید. پس بیشتر طالب آن باشید که حق و عدل، پیروز میدان جدل‌های حرفه‌ای شما باشد.
بر شما روا نیست که بدانید چگونه می‌توان صاحبان زور و زر و تزویر را جلب کرد، بلکه آنان خود، همواره مترصد جلب‌توجه و متقاعد کردن شما هستند. نمی‌گویم تکبر بر شما رواست، بلکه می‌گویم تواضع طمع کارانه از سوی شما، نارواست؛ زیرا شایسته نیست که شما عظمت ملتی را که نماینده آنان هستید، با دعوی تواضع ریاکارانه برای کسب منفعت شخصی، حراج نمایید. شما به‌مثابه نمایندگان بندگان عزیز خدا، محترم و عزتمندید، پس قدر خود بدانید.
بر شما روا نیست که بدانید چگونه می‌توان طرف‌های خارجی را راضی نگه داشت؛ بلکه بر شماست که چنان مستحکم عمل کنید که طرف‌های خارجی، درصدد شناسایی راه‌های قانونی جلب نظر شما، به‌مثابه نماینده جلب نظر ملت شریف ایران، برآیند.
بر شما روا نیست که شتاب‌زده در جمع طالبان سفرهای خارجی و هیئت‌های پارلمانی برآیید، مگر آنکه شایسته‌ترین فرد برای حضور در یک سفر باشید، بلکه شایسته آن است که در هر سفر با کمترین تعداد و بیشترین کارایی و اثربخشی، با آمادگی کامل، عدم تظاهر به تسلط بر زبان خارجی، با اتکا دقیق به سخنان مترجم متعهد و متخصص حقوق بین‌الملل و با اهتمام جدی به بیشینه‌سازی منافع ملی در هر مناظره، مکاتبه، مصاحبه یا بازدید حضور یابید.
بر شماست که با مطالعه روزانه و مستمر، درصدد رفع نواقص دانش خود و تکمیل دانسته‌های خود برآیید. در جهان در حال تحول، هر سطح از دانش و آگاهی ناکافی خواهد شد. پس باید زبان خارجی بدانید، ولی هنگام مناظره یا مذاکره از مترجم مسلط و مسئول استفاده کنید تا فرصت تفکر و تأمل داشته باشید. صحنه مذاکره در بازه منافع ملی، عرصه خودنمایی نیست. همچنین باید از دانش حقوق بهره‌مند باشید ولی همواره از مشاوره حقوقی استفاده کنید و به دانسته‌های خود اکتفا نکنید.
اما بر شماست که کوچه‌پس‌کوچه‌های محله‌های فقیرنشین همه شهرهای ایران را بشناسید.
بر شماست که در دوره نمایندگی، در هیچ آزمون تحصیلی شرکت نکنید؛ اگر دانشجویید مرخصی تحصیلی بگیرید و اگر درس را به پایان برده‌اید دستاورد آن را به سمت‌وسوی منافع مردم در مجلس سوق دهید و شایسته است که شما قوانینی تصویب کنید که چنین رفتارهایی را برای نمایندگان بعدی ممنوع نماید.
بر شماست که دلیل حضور خود را در هر جلسه، شورا یا کمیسیون درک کنید و همچون دیده‌بانی عمق نگر، حساس و ظریف، ناظر تحولات و تأکیدها و تمایلات اقشار گوناگون حاضر در آن جلسه باشید.
بر شماست که آمارهای درآمد ملی، درآمد سرانه، ضریب جینی، خط فقر، خط معیشت، شاخص فلاکت و شاخص بهره‌وری سرانه ملی و نحوه توزیع درآمد ملی را به‌طور هفتگی مرور کنید.
بر شماست که برنامه‌های رشد و توسعه منطقه‌ای و جهانی کشورهای همکار و همراه و رقیب و مخالف و متخاصم را مطالعه کرده و راهبردهای آن‌ها را ارزیابی نمایید.
بر شماست که با دانشمندان شاخص و صادق کشورتان و سایر کشورهای جهان، بسیار گفتگو کنید و متواضعانه به کلاس‌های درس آنان سر بزنید و مسائل و مشکلات خود را با آنان و دانش‌پژوهان جوان کشور در میان بگذارید.
بر شماست که انسان باشید و انسان بمانید تا جامعه انسانی بسازید. مبادا در برابر تهدید هتاکان، بی‌آبرویان، هرزه سخنان، وابستگان، رذالت پیشگان و اوباش سیاسی، تسلیم شوید که در برابر این‌گونه افراد، فقط یک‌راه وجود دارد: همچون آهن (نه سنگ) محکم و استوار جلوه کنید، استقامت بورزید و به پاداش الهی امیدوار باشید و از هر آنچه در اختیار آدمیان است، بی‌نیازی بجویید که اگر کسی به خدا توکل کند، خدا برای او کافی است.
نکته مهم این است که ایران امروز، دستاورد مذاکره ها، مجادله ها، مباحثه ها و تصمیم های پیشینیان شماست. مراقبت باشید که ایران آینده، دستاورد نحوه حضور امروز شما در مجلس است.
علی‌اصغر پورعزت، نیمه شعبان ۱۳۹۵
استاد گروه مدیریت دولتی دانشگاه تهران
رئیس انجمن علمی مدیریت دولتی ایران
* - مباحث این نامه، صرفاً بازتاب دیدگاه های شخصی نویسنده است و به موقعیت حرفه ای او در دانشگاه تهران و انجمن علمی مدیریت ایران ارتباطی ندارد.
